Van oude lijntjes - De IJmuider vislijn (2)

Of kies uit de volgende kaarten:

Meer IJmuider lijn
(op deze website)

Terug naar deel 1

De laatste trein naar IJmuiden?
Roelof Hamoen beschrijft de laatste rit op Haarlem - IJmuiden met 'mat 46'.

Externe informatie:

'De IJmuider Spoorlijn, zo was het' hebben geschreven. ISBN: 9072275713.

-Tekeningen van emplacementen

Schematische tekeningen van sporensituaties van de IJmuider lijn anno 1975 zijn te vinden op deze site van Sven Zeegers. Op dezelfde site besteedt hij ook aandacht aan de beveiliging van de stations Santpoort-Noord en Beverwijk.

Rondom de
IJmuider lijn

Voor uitstapjes,
evenementen en
toeristische tips:

De website van de gemeente Velsen, waaronder ook IJmuiden inmiddels ressorteert.

Met dank aan:

-Wytze Wijbenga (Beverwijk)
-Bart Peters (Hengelo - Ov.)
-Peter-Paul van Birgelen

De (IJmuider) vislijn (2)

(vervolg van deel 1)

Niet alleen heeft de IJmuider lijn in haar bestaan een belangrijke rol gespeeld bij de export van zeebanket. Ook voor de aanvoer van diverse (maritieme) zaken werd de lijn gebruikt: voor de voorziening van schepen tot en met de aanleg van de pieren van IJmuiden.

Door Roelof Hamoen en Oege Kleijne

Dat laatste gebeurde van 1961 tot 1966. Zo'n 1,6 miljoen ton breuksteen werd in 1650 goederentreinen uit België aangevoerd In die periode beschikte IJmuiden nog over een omvangrijk net aan industriespoorlijnen en spooraansluitingen. Overigens zijn vele stukjes raccordement nog steeds zichtbaar in sommige kaden en bij sommige bedrijven.
De opkomst van de vrachtauto en de weinig flexibele opstelling bij de NS in de jaren zestig en zeventig veroorzaakten een constante daling van de inkomsten uit het goederenvervoer in en om IJmuiden.

IJmuiden bezat een uitgebreid netwerk van industrielijnen. Hier loc 2253 met ledige platte wagens op het raccordement langs de Duinweg op 25 mei 1981. Foto: Roelof Hamoen.

Opheffing vistreinen
Dat de trein voor de export van vis en andere zeelekkernijen een belangrijke rol speelde, bleek ook uit het omvangrijke visstation dat sinds 1915 beschikte over drie overdekte laadperrons. Dit station werd tijdens de Tweede Wereldoorlog vernield.
Reden de vistreinen in de jaren zestig en zeventig nog vrijwel elke dag, in de jaren tachtig reden die nog slechts om de dag. Uiteindelijk bleef er slechts één enkele vistrein over: de lege wagons werden meestal op woensdag aangebracht en vervolgens aanvaardden ze hun reis naar het Italiaanse Chiasso op zaterdag.
De dalende inkomsten uit dit visvervoer leidden uiteindelijk tot de opheffing. De laatste vistrein reed in 1995, nadat al in 1994 het geregelde visvervoer naar Chiasso over de IJmuider lijn was gestaakt.

De vistrein naar Chiasso komt op 21 februari 1987 met loc 2215 binnen te Santpoort-Noord. Het linker spoor is reeds buiten dienst en het sein is afgekruist en doet dus ook geen dienst meer. Foto: Roelof Hamoen.

De laatste 2200 in bruine tooi (2275) rijdt richting Santpoort-Noord ter hoogte van de vroegere halte Velsen-Zeeweg op 16 april 1994. Links het vroegere haltegebouw. Foto: Roelof Hamoen.

De afbraak
Al enkele maanden na staking van het reizigersverkeer begonnen de NS met de sloop van de bovenleiding. Niet lang daarna volgde ook een van de twee sporen, zodat er een enkelsporige lijn overbleef.

Kort na de opheffing van de reizigersdienst door de NS, begon de verwijdering van de bovenleiding, zoals hier tussen Velsen-IJmuiden-Oost en IJmuiden-Casembrootstraat op 1 december 1983. Foto: Roelof Hamoen.

Onzekere toekomst
Pas nadat Lovers ook alweer van het toneel verdwenen was, liet Rail Infra Beheer uit bezuinigingsoverwegingen een wissel in Santpoort-Noord weghalen waar de IJmuider lijn op de spoorlijn Haarlem - Beverwijk aansloot. Zodoende verwijderde men letterlijk de verbinding met de rest van het spoorwegnet.
Of er ooit nog een trein zal rijden op de lijn is de vraag. Volgens een artikel van freelance journalist Jo Janssen bestaan er plannen om in IJmuiden op de plaats van de huidige lijn woningbouw te plegen en op delen van de IJmuider lijn de zogenoemde Zuid-Tangent aan te leggen, een busbaan naar Schiphol. Maar misschien dat er ooit toch nog railvervoer terugkeert in IJmuiden, als de Zuidtangent een succes wordt en de bussen worden vervangen door sneltrams.

Velsen-IJmuiden-Oost - Beverwijk
Van de vroegere spoorlijn Velsen-IJmuiden-Oost - Beverwijk is in Velsen-Noord nog een belangrijk gedeelte in gebruik gebleven als industriespoor voor de Hoogovens (nu Corus), staan er nog enkele wachterswoningen, maar herinnert verder nog weinig aan de belangrijke spoorse activiteiten van voor de ingebruikneming van de Velser spoortunnel.

Vertrekstaat van het station Haarlem uit de dienstregeling 1971/1972 voor onder meer de lijn naar IJmuiden. Klik op de foto voor een vergroting. Scan: Peter-Paul van Birgelen.

In de 'keertijd' (de tijd tussen aankomst en vertrek) verschalkte het treinpersoneel niet zelden een visje. IJmuiden, 4 augustus 1976, treinstel 882. Foto: Roelof Hamoen.

"Visje pikken, natuurlijk"

De personentreinen stonden - om het maar eens in jargon te zeggen - een klein half uur over in IJmuiden. Voldoende om ook eens even een 'vissie te pikken'. Het treinpersoneel haalde soms een lekkerbekje bij het stalletje net over de overweg in IJmuiden en degenen die er bekenden hadden, 'regelden' een maaltje vis op de veiling. Voor een zacht prijsje kregen ze 'restantjes' en bij velen liep het water alleen al bij de gedachte uit de mond. Vooral op vrijdag nam - kennelijk naar goed katholiek gebruik - het treinpersoneel regelmatig 'voor het halve rayon Haarlem' vis mee.
Via hun connecties wisten ze goedkoop aan maaltjes te komen die inderdaad aan collega's werden doorgegeven. Of de vis de huiskamertafel bij moeder-de-vrouw haalde, was niet altijd met zekerheid te zeggen. Zeker als er haring bij was, lonkte het zeebanket en was die verorberd voordat de dienst goed en wel was afgelopen. Hetzelfde ritueel deed zich voor bij de bemanning van de goederentreinen, die meestal uit koelwagens met vis bestonden. Het wachten op het laden of op de komst van de vrachtbrieven bleek heel nuttig te besteden op de visveiling. Het treinpersoneel ging op verkenning uit op de veiling ('Hé kijk, een haai!'), maakte een praatje en een 'regelde een maaltje voor een zacht prijssie'. Machinisten bleken ook meesters in het netwerken. Ze bestelden soms de vis al een week van tevoren, 'want verser dan hier kan je ze nergens anders krijgen'.

De laatste rit... per trein

Wie in de regio Haarlem de naam Westerveld hoort, denkt zeker niet aan een station, maar aan de begraafplaats en het crematorium met die naam. Het station Driehuis-Westerveld lag en ligt pal voor de ingang van dit centrum van verdriet. Niet zelden waren in de trein passagiers te zien die in stemmig zwart gekleed waren. Hun reisdoel was dan duidelijk. Deze begraafplaats annex crematorium kreeg ook nationale bekendheid door belangrijke Nederlanders die hier hun laatste rustplaats vonden door crematie of begrafenis, onder wie vliegtuigbouwer en -pionier Anthony Fokker (1890-1939), architect Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) en last but not least de bekende schrijver Eduard Douwes Dekker alias Multatuli (1820-1887). Bron: Find A Grave.
Voor de begrafenissen of crematies van deze illustere overledenen zullen zeker extra treinen hebben gereden naar de 'begrafenishalte' Driehuis-Westerveld. De incidentele inzet van die extra treinen moet - naar verluidt - tot het einde van de jaren zestig hebben geduurd, althans dat meldden machinisten en conducteurs. En volgens die zelfde 'overleveringen' zouden ook sommige overledenen in hun testament te kennen hebben gegeven hun laatste rit per trein te willen maken, een wens die vroeger gehonoreerd werd. Over die speciale treinen is weinig bekend. J.C. de Jongh meldt in Op de Rails van november 1983 dat Westerveld in 1890 een eigen spooraansluiting inclusief een eigen begrafenisstation kreeg. Speciale begrafenistreinen werden ingelegd tussen een speciaal rouwstation aan de De Ruyterkade in Amsterdam en Westerveld. Speciale wagons - zogeheten katafalkwagens - vervoerden de kist met het stoffelijke overschot. De naam kataflakwagen (leg de klemtoon op 'falk') is afgeleid van de verhoging waarop lijkkisten worden geplaatst. Het rouwstation Westerveld heeft vermoedelijk tot 1911 als zodanig dienst gedaan.
Zeker is wel dat de gewone treinen tot aan de opheffing in 1983 regelmatig druk waren tot Driehuis-Westerveld om vervolgens bijna leeg door te rijden tot het eindpunt.

Een eigen visstation

Speciaal ten behoeve van de visverwerkende bedrijven en de visveiling is achter het reizigersstation IJmuiden een emplacement inclusief visstation aangelegd. Voor zover bekend was dit het enige in zijn soort in Nederland. Dat IJmuiden een eigen visstation kreeg is niet verwonderlijk. De visveiling en de visserijhaven behoren tot de grootste van Europa en het ontstaan van deze haven en de veiling waren onlosmakelijk verbonden met de aanleg van het Noordzeekanaal. Bron: Westfries Museum.

Speciale koel- en vrieswagons van Interfrigo werden ingezet voor vervoer van vis naar met name Italië, zoals hierboven te zien is. IJmuiden, 25 mei 1981. Foto: Roelof Hamoen.

De wagons reden in een vaste omloop en IJmuiden vormde het beginpunt. Let op de schrijfwijze. De eerste letters worden gevormd door een L en een j. Foto: Roelof Hamoen.

Het eigen visstation bezat zelfs een overkapping. IJmuiden, 25 mei 1981. Foto: Roelof Hamoen.

Foto's boven en onder:
Het vervoer van zeebanket vormde het gedurende het actieve bestaan van de IJmuider lijn een van de belangrijkste inkomstenbronnen tot op het laatst toe. Hier loc 2202 op 27 juni 1983. Foto's: Oege Kleijne.