Terug naar de kaart van Nederland!
Of kies uit de volgende kaarten:
Meer NFLS en NTM op deze website:
Een geschiedenis komt tot leven
Deel 1 van de geschiedenis van de lijn Leeuwarden - St. Jacobi Parochie.
Deel 2 van de geschiedenis van de lijn Leeuwarden - St. Jacobi Parochie.
Overzicht alle bijdragen Noord-Friesland
Externe links:
NTM
in beeld
Wytze Wijbenga eert de Nederlandsche Tramweg Maatschappij met een uitgebreide
bijdrage over de geschiedenis in met name historische foto's. Van harte
aanbevolen.
Pak
de NTM vanuit Noordwolde
De site van Jelle-Jan Postma bevat veel over de NTM, vooral
over de periode toen NS de goederenexploitatie verzorgden, met de nadruk
op de lijn Steenwijk - Hijkersmilde/Gorredijk. Daarnaast veel NTM-geschiedenis
en een overzicht van alle stations en halten. Met tal van terugblikken,
tastbare herinneringen en fraai fotowerk.
De tramlijn Mooie Paal - Beetgum was niet de enige railverbinding in het Friese, waar de NS overheen reden met goederentreinen. Wim Hoekema - ook op deze site vertegenwoordigd met een aantal bijdragen over de NFLS - beschrijft op een prettig leesbare wijze hoe het NS-bedrijf op de oude NTM-tramlijn Sneek - Bolsward het vervoer verzorgde.
Leeuwarden - Mooie Paal - Beetgumermolen
Een geschiedenis komt tot leven (3)
Met ingang van 16 mei 1952 namen de NS het definitieve eigendom van het resterende baanvak over van de NTM. Aan de trambaan was sedert de exploitatie door de NS in 1939 weinig tot niets gedaan en de bovenbouw van de lijn had geleden onder het intensieve gebruik. Nadat de lijn in het bezit van de NS was overgegaan, werden rails en dwarsliggers vervangen.
Door Oege Kleijne
Ook het zandbed waarin de oude tramrails lagen, werd vervangen
door een ballastbed van kiezel. Dit gebeurde echter alleen tussen Mooie Paal
en Berlikum. Daarmee gaven de NS impliciet al aan niet meer te willen investeren
in het laatste stukje tot Beetgumermolen. Sluiting dreigde wanneer vervanging
van de bovenbouw op dit gedeelte niet meer kon worden uitgesteld.
Dezelfde 2420 rijdt nu naar de veiling, 4 april 1958. Foto: Kees van de
Meene.
Kruip-door, sluip-door
De opkomst van de vrachtauto enerzijds en de problemen met het wegverkeer
(de tram moest kruip-door, sluip-door in onder andere Wier) verkleinden het
draagvlak voor verdere exploitatie, maar helaas ook het imago (langzaam en
gevaarlijk, niet meer van deze tijd). Daarbij kwam nog dat NS nauwelijks wilden
investeren in dit soort lijnen. Wanneer een dergelijk traject dan gesloten
zou worden, dan konden de verladers of ontvangers van goederen - zo dachten
de NS vele decennia lang - wel gebruik maken van nabij gelegen los- en laadplaatsen.
De verladers zouden de vrachtwagens gaan inschakelen voor het vervoer tussen
los- en laadplaats en bedrijven.
Hoewel dat aanvankelijk inderdaad gebeurde, zagen de truckers hun kans schoon
om het gehele vervoer van bedrijf tot bedrijf te gaan verzorgen en de NS hadden
het nakijken. Het vervoer daalde.
Sluiting in delen
Zo geschiedde ook bij Mooie Paal - Beetgumermolen. Al op 1 december 1957 viel
het doek voor het meest zuidelijke deel: Berlikum De Lijempf - Beetgumermolen,
in werkelijkheid reed echter op 3 januari 1958 daar de laatste goederentram.
De opbraak volgde snel. Niet lang daarna - december 1964 - werd het ongeveer
één kilometer lange stuk van Berlikum naar de aansluiting De Lijempf (een
zuivelfabriek) stilgelegd en vervolgens opgebroken.
Lot bezegeld
Er was geen houden meer aan. Omdat het aantal vervoerde goederenwagens
gestaag daalde, moest ook het resterende stuk eraan geloven. Op 22 mei
1966 viel dan ook het doek voor Mooie Paal Aansluiting - Berlikum. De
laatste tram had hier echter al op 4 mei 1966 gereden. De veiling van
dit dorp dat door een aparte raccordementsspoor met de tramlijn was verbonden,
moest het voortaan zonder railvervoer stellen. In de zomer van 1967 werd
de lijn opgebroken. Het definitieve lot van deze lijn was daarmee bezegeld.
Berlikum door de jaren heen
Tot slot een aantal foto's van het dorp Berlikum, waar de tram vele decennia
het beeld mede bepaalde. Steeds zijn dezelfde plaatsen gefotografeerd.
Een prachtige plaat van een NTM-stoomtram
die rond 1917 vertrekt richting Leeuwarden van wat thans het Hemmemaplein
heet. Links is goed het oude tramstation te zien. Prentbriefkaart: verzameling
Wietse Hoekstra.
Kees van de Meene maakte de foto op vrijwel
dezelfde plek met loc 2420 op 4 april 1958. Het tramstation van Berlikum is
inmiddels afgebroken en daar staat een bus van de Leeuwarder Auto Bus Onderneming
(LABO). De Vivo (ooit een van de eerste supermarktketens) is niet meer, net
als de tram trouwens.
Anno 2002 (5 oktober) is het weer donker en het miezelt. We schrijven 5
oktober 2002, dus bijna 45 jaar later. De Vivo is vervangen door een cafetaria.
Waar de bestelbus staat, lagen vroeger de tramrails. Foto: Oege Kleijne..
Nog een keer de Vivo (de fiets tegen het raam), maar nu kijken we richting
Leeuwarden. De 2420 keert terug naar Mooie Paal en Stiens. Met een redelijk
lange goederentrein. Op 4 april 1958 was het gedeelte naar Beetgumermolen
al dicht. Foto: Kees van de Meene. Dit is dezelfde plek (zie de rechter kolom)
als waar de locomotor rijdt op de foto van Lieuwe van der Leij.
Anno 2002, op exact dezelfde plaats. Niets herinnert hier meer aan
het prachtige stationsgebouw en de tram die, zeker in het begin, de streek
werkgelegenheid, betere exportmogelijkheden en de nodige
welvaart bracht. Foto: Oege Kleijne.
Alle dakgoten eraf...
Het was voor de bewoners van het gehucht Wier altijd uitkijken
met de tram. Zeker voor degenen die direct aan de tramlijn woonden. De tram
reed namelijk rakelings langs de huizen. Lieuwe
van der Leij, spoorwegkenner en toentertijd streekgenoot, herinnert zich de
tram nog als de dag van gisteren. Het moet zo rond 1964 zijn geweest dat de
tram een ledige kolenwagon vervoerde waarvan de deuren niet goed waren gesloten.
Hierdoor raakte de bovenkant van de deur de zijkant van de huizen waardoor
alle dakgoten werden losgerukt.
De goederentram rijdt in Wier rakelings langs de huizen.
Op een kwade dat kostte dit veel huizen hun regengoot. Foto: Lieuwe van der
Leij, 11 mei 1967. De achterste wagon is een zogeheten conducteurs-wagen,
in jargon een Dg.
Een bewoner die het allemaal had zien gebeuren, stapte vervolgens in zijn
auto, reed de tram achterna en stelde het treinpersoneel op de hoogte van
de aangerichte schade." Het zal er wel op uitgedraaid zijn dat alle bewoners
langs de tramlijn in Wier nieuwe dakgoten kregen, op kosten van de NS, welteverstaan…
Stoom- en diesellocs
De goederendienst werd al in de jaren
twintig op deze lijn verzorgd door van NS gehuurde stoomlocomotieven.
Na de opening van de verbindingsbaan bij Mooie Paal zouden hier ook af
en toe locomotoren zijn ingezet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden
de diensten verricht door lichte stoomlocs. De railverbinding was immers
als tramlijn aangelegd en stond geen hoge asdruk toe. Na de verbetering
van de bovenbouw in de jaren vijftig was ook regelmatig de serie 2400/2500
te gast op de lijn, aangevuld met geregelde diensten met een locomotor.
Van NTM naar NS en weer terug
De exploitatie van de Beetgumermolen - Mooie Paal was sinds 15 augustus
1939 voor rekening en risico van de NS. De NTM kreeg voor het gebruik
een vergoeding. Het eigendom van deze tramlijn ging op 5 oktober 1947
over naar de NS. Maar al kort daarop keerde het eigendom van de lijn weer
terug bij de tramwegmaatschappij. De NTM had namelijk via het eigendom
de mogelijkheid eigen medewerkers die niet elders geplaatst konden worden,
weer in te zetten. Toen er genoeg medewerkers gepensioneerd waren, herkreeg
NS weer het eigendom van de lijn op 16 mei 1952.
Bronnen:
Personen:
•Wietse Hoekstra;
•Lieuwe van der Leij;
•Kees van de Meene.
Boeken en artikelen:
•Friesland rond per tram - 1880 - 1948 , J.J. Tiedeman en J.J. Buikstra;
•De Noord-Friesche Locaalspoorweg-Maatschappij, Op de Rails, oktober 1967, D.G.W. Mol;
•De NTM-tramlijn Leeuwarden - St.-Jacobi Parochie, Op de Rails, november 1967, R. Ankersmit en J.G.C. van de Meene;
•Sporen in de tijd - 150 jaar spoorwegen in beeld; NVBS-boekenreeks deel 16, Uitgave NVBS.
Een opbraaktram met locomotor 234 rijdt op 11 mei 1967 van de veiling van
Berlikum terug naar Mooie Paal, midden in het dorp van Berlikum. De Vivo-winkel
is op de foto niet te zien, maar wordt bevoorraad door een Coca-Cola-auto.
Overigens waren de NS in mei 1967 bezig met het opbreken van raccordementslijn
tussen Berlikum en de veiling. De opbraak van de lijn naar Mooie Paal-Aansluiting
volgde aansluitend in juni en juli van dat jaar. Foto: Lieuwe van der
Leij.
Met bijzondere dank aan:
Roef Ankersmit, Hans Elzinga, Roelof Hamoen, Wietse Hoekstra(†),
Lieuwe van der Leij, K. Okkinga (†), mw. S. Okkinga-Bosman(†),
Kees van de Meene en Wytze Wijbenga.