Terug naar de kaart van Nederland!

Of kies uit de volgende kaarten:

Noord-Nederland


Noord-Holland

Oost-Nederland

Zuid-Nederland

Meer NFLS op deze website:

Overzicht alle bijdragen Noord-Friesland

De geschiedenis van de Noord-Friese lijntjes in vogelvlucht (1)

De geschiedenis van de Noord-Friese lijntjes in vogelvlucht (2)

Belevenissen:

NFLS (1):
De eerste kennismaking met de Noord-Friese lijntjes

NFLS (2): Spoorzoeken met een rijke oogst

NFLS (3):
Een rit op de piepertrein

NFLS (4):
De Noord-Friese? Het wordt nooit meer zoals vroeger!

NFLS (5):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (6):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (7):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (8):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (9):
De laatste jaren van de Noord-Friesche

NFLS (10): Anekdotes over de Noord-Friesche

Spoorzoeken met Bart Peters

Een systematische beschrijving van de restanten van de westelijke lijnen van de NFLS. Met veel kaartjes en foto's. Een absolute aanrader voor spoorweg-archeologen.

Railstrash bezoekt NFLS-lijnen

Victor Lansink eert de oude NFLS-lijnen met fraaie fotografie. Restanten in kaart gebracht.

NFLS in beeld

Wytze Wijbenga eert de NFLS met een uitgebreide bijdrage over de geschiedenis in met name historische foto's. Opnieuw: van harte aanbevolen.

Het noordelijkste stukje en wat er van overbleef...

Een verslag in woord en vooral beeld van de restanten van het gedeelte Dokkum - Anjum.

De aanleg van het Dokkumer Lokaaltje

De aanleg van de lijn van Hantum verder noordwaarts (richting Dokkum en Anjum) ging niet zonder slag of stoot. Discussie en strijd. Opgetekend door De Sneuper, de Vereniging van Archief-onderzoekers te Dokkum.

Het station Dokkum-Aalsum in model

NFLS-kenner en modelbouwer Fokko S. Feenstra bouwde zijn lievelingsstation in model. Een prachtstuk en te bewonderen via de bovenstaande link.

Geschiedenis van de Noord-Friese lokaalspoorlijntjes in vogelvlucht (1901 - 1929)

Over Noord-Friese lijntjes en de dingen die voorbijgaan (1)

Van het ooit zo omvangrijke lokaalspoor in Noord-Friesland, vroeger eigendom van de Noord-Friesche Locaal-Spoorwegmaatschappij, is anno 2013 weinig meer over. De sporen liggen in nog in delen van Leeuwarden.

Door Oege Kleijne

De toekomst van dat laatste stukje 'Noord-Friese' lijkt onzekerder dan ooit. Toch gloort er enige hoop getuige de plannen van de Stichting NFLS. Alleen is nog niet duidelijk wie dat zal betalen. Ook hier gaat het dus weer om geld, net als bij de aanleg van het allerlaatste stukje van de Noord-Friese lijn van Metslawier naar Anjum.

Een schitterende foto van HSM-locomotief 1059 en rijtuig 1065 aan het eindpunt Anjum. Het is duidelijk, iedereen poseert. Vermoedelijk het voltallige personeel van het station, inclusief de meid (in het witte schort). Links loeren jongens achter het hek en rechts, tussen de loc en het rijtuig, kijkt een meisje naar het voor die tijd ongetwijfeld spannende gebeuren. Fotograaf: Jacob Mosselman, Stichting Fotografie Willem Kamminga, Dokkum.

Nauwelijks rendabel
De NFLS, de Noord-Friesche Locaal-Spoorwegmaatschappij, met haar lijnen in het uiterste noorden van Friesland, is slechts een korte tijd in haar bestaan winstgevend geweest. De hoge verwachtingen van het reizigersvervoer kwamen niet uit. En misschien is dat ook niet zo verwonderlijk. De gebieden boven Leeuwarden bezaten, zeker in de tijd van de opening, geen al te hoge bevolkingsdichtheid. In vroeger tijden dachten de autoriteiten niet vanuit dat perspectief. Veeleer zou een dergelijke spoorlijn welvaart brengen en kwamen er nieuwe bewoners en daarmee nieuwe treinklanten. Die vlieger ging voor de NFLS maar zeer gedeeltelijk op. Vooral het goederenvervoer bleek de inkomstenbrenger.


Een prentbriefkaart van het station en de naastgelegen veiling van Sint-Anna Parochie. De aardappelen staan in zakken hoog opgestapeld klaar voor verzending. De foto is vermoedelijk in de jaren twintig van de vorige eeuw genomen. Verzameling: Wietse Hoekstra.

Touwtrekken
Maar voordat de Noord-Friesche Locaal-Spoorwegmaatschappij opgericht werd (31 mei 1899), waren tal van plannen de revue gepasseerd. Spoorlijnen naar Oostmahorn, Hantum, via Metslawier naar Drachten. Alle hadden ze gemeen dat ze stuitten op onuitvoerbaarheid of plaatselijke of regionale bezwaren. Het touwtrekken om een spoor- of tramlijn was heel gebruikelijk in die dagen. Maar het verkrijgen van subsidies en voldoende aandeelhouders was een heel ander verhaal. Eind 19de eeuw werd de maatschappij opgericht met als taak niet alleen de aanleg, maar ook de exploitatie van lijnen ten noorden van Leeuwarden.


Een van de weinig nog overgebleven foto's van Tzummarum uit de jaren tien. Het personeel poseert, de locomotief is neergezet. Tzummarum, rond 1913, loc HSM-1051. Fotograaf onbekend; verzameling Wietze Hoekstra.

De aanleg
Het overgrote deel van het lijnennet van de NFLS kreeg in ongeveer vijf jaar gestalte. Tussen 1900 en 1904 kwamen de lijnen Leeuwarden - Metslawier, Stiens - Tzummarum - Harlingen en Tzummarum - Franeker Halte in exploitatie. Pas vele jaren later slaagde de NFLS erin het laatste deel, Metslawier - Anjum, te verwezenlijken. In totaal omvatte het net 84 kilometer spoorlijn.
Vooral over de reden van de aanleg van Metslawier - Anjum is relatief weinig bekend. Doortrekking van de lijn naar de Lauwerszee zou voor de hand hebben gelegen, maar het bleef bij het betrekkelijk kleine Anjum dat in die tijd slechts enkele honderden inwoners bezat - veel te weinig om een rendabele reizigersdienst te waarborgen.


Een reclamefoto voor een meubelfabriek in Franeker zo rond 1930. Links onder het station Franeker Halte, ooit bedoeld als tijdelijk station, omdat de lijn naar Franeker SS (aan de lijn Leeuwarden - Harlingen) doorgetrokken zou worden. Van een verlenging is het echter nooit gekomen. Fotograaf onbekend; verzameling: Lolke Visser.

Exploitatie
De exploitatie van de spoorlijnen werd eerst door de NFLS zelf verzorgd. Daartoe werden stoomlocomotieven en rijtuigen besteld. In Stiens verrees een locomotiefloods waarvanuit de exploitatie in hoofdzaak werd verzorgd. Ook grotere reparaties werden in deze loods annex werkplaats doorgevoerd. In de loop der jaren, maar zeker ook in het begin, ondersteunden ook plaatsen als Ferwerd, Dokkum en Tzummarum de werkplaats in Stiens. Toen de lijn eenmaal was doorgetrokken tot Anjum gold deze plaats ook als dependance en werd er een locomotiefloods geplaatst die er nog altijd staat.

Goederenvervoer
Vielen de inkomsten uit het reizigersvervoer nogal tegen, bij het vervoer van goederen kreeg de NFLS de wind aanvankelijk mee. De vele landbouwproducten vonden hun weg naar verre oorden en streken via het lokaaltje. Maar het vervoer van landbouwproducten volgt de grillen van de natuur en kent goede en slechte tijden. Tegenvallende oogsten leidden al enkele jaren na opening van de eerste lijnen tot het inzicht dat de exploitatie beter door anderen verricht kon worden. Zo kon immers het ondernemersrisico vrijwel helemaal worden overgeheveld op een exploitant. De Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HSM) bleek bereid die exploitatie te verzorgen, te beginnen in 1905.


Anjum 1913 met loc NFLS-1057. Een echte nieuwsfoto in die tijd, omdat hier de aanleg van het laatste stuk tussen Metslawier en Anjum op de gevoelige plaat werd vastgelegd. De komst van de fotograaf was in die tijd iets heel bijzonders. Het werk werd even gestaakt en iedereen ging er eens even echt voor staan. Fotograaf Jacob Mosselman, Stichting Fotografie Willem Kamminga, Dokkum. Verzameling: Wietze Hoekstra.

Eigen locomotieven
De exploitatie van de lijnen werd aanvankelijk verzorgd door eigen locomotieven en rijtuigen, die bij de overname van de exploitatie door de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HSM) in eigendom naar deze exploitant waren overgegaan. Tot 1928 is Stiens begin- en eindpunt van vrijwel alle treindiensten geweest. De NFLS en later ook de HSM onderhielden ruwweg een twee-uursdienst per richting. Op marktdagen reden extra treinen voor de markten in Leeuwarden of Dokkum. Gedurende een aantal jaren werd de frequentie tussen Sexbierum en Harlingen verminderd vanwege de hoge bijdrage die de HIJSM voor het medegebruik van de spoorlijn tussen Koetille en Harlingen moest betalen aan de concurrerende Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS).


Even poseren. Vermoedelijk is deze foto - voor die tijd van een sublieme kwaliteit - door dezelfde fotograaf genomen als die met loc NFLS-1057, want ook deze plaat toont de aanlegactiviteiten. Anjum, 1913. Fotograaf Jacob Mosselman, Stichting Fotografie Willem Kamminga, Dokkum. Verzameling: Wietze Hoekstra.

Franeker zonder omrijsporen
Aanvankelijk bestond het plan de lijn Tzummarum - Franeker te laten aansluiten op het station van de SS in die plaats. De kosten van de overbrugging van de Harlinger Trekvaart (later het Van Harinxmakanaal) nekten dit voornemen. Om die reden was er te Franeker Halte (de naam gaf al aan dat die halte niet als eindpunt was bedoeld) geen omrijspoor. De eerste jaren hebben de treinen dus vermoedelijk geduwd teruggereden naar Tzummarum of zijn daar geduwd begonnen.

Redelijk rendabel
De jaren tien en een groot deel van de jaren twintig van de vorige eeuw waren de meest succesvolle voor de Noord-Friese lijnen. De winsten waren redelijk, maar bepaald niet overdadig. Tot 1925 was de rentabiliteit bevredigend. Daarna ging het gestaag bergafwaarts. In 1928 werd er voor het laatst winst gemaakt.


Drukte te Stiens met links de 1711 met een goederentrein naar Dokkum en rechts een loc serie 7700 met een trein richting Tzummarum. 13 september 1951. Foto: Klaas Okkinga.

Lees verder op deel 2.

Alles weten over de geschiedenis
van het Noord-Friese spoor?

Wie kent niet het beroemde Dokkumer lokaaltje of beter: de Noord-Friese lokaalspoorwegen? In oktober verschijnt het 512 pagina's dikke boek over de Noord-Friesche Locaal Spoorwegmaatschappij en de tramwegen in Noord-Friesland. Het is een echt standaardwerk geworden voor iedereen die interesse heeft in streekgeschiedenis, spoor- en tramwegen en autobusdiensten. Interesse? Meer informatie is te vinden op de website van Uitgeverij Gegarandeerd Ongeregelmatig. Klik daar dan op de voorpagina van het boek en een voorbeeldhoofdstuk verschijnt.

____________________________

Loc 7717 staat gereed te Stiens (nog met perronkapje) voor een rit richting Tzummarum op 27 mei 1950. Na de Tweede Wereldoorlog was deze serie veel op de westelijke tak van de Noord-Friesche te zien. Bovendien was deze locomotiefserie, vanwege de wat lagere asdruk, ook toegelaten op de tramweg van Mooie Paal naar Beetgumermolen. Overigens is een machine uit de serie 7700 (de 7742) voor het nageslacht bewaard gebleven bij de Stoomtram Hoorn - Medemblik. Foto: Klaas Okkinga.

Geschiedenis in 't kort

Leeuwarden - Anjum

Lengte: ca. 46 kilometer

Stations en halten:

Leeuwarden-Halte, Jelsum, Cornjum, Britsum, Stiens, Finkum, Hijum, Hallum, Marrum-Westernijkerk, Ferwerd, Blija, Holwerd, Ternaard, Hantum, Dokkum-Aalsum, Metslawier, Morra-Lioessens, Anjum.

Opening:

-Leeuwarden - Stiens - Ferwerd:
22 april 1901

-Ferwerd - Dokkum - Metslawier:
2 oktober 1901

-Metslawier - Anjum:
28 augustus 1913

Staking reizigersdienst:

-Dokkum-Aalsum - Anjum:
15 mei 1935

-Leeuwarden - Dokkum-Aalsum:
1 juli 1936

Staking goederendienst:

-Dokkum-Aalsum - Anjum:
27 juli 1942.

Hantum - Dokkum:
1 januari 1974; de laatste goederentrein reed al op 31 maart 1972 tussen Hantum en Dokkum.

Stiens - Hantum:
1 januari 1974 (los- en laadplaatsen, het contractvervoer bleef tussen Stiens en Holwerd)

Leeuwarden - Stiens:
1 januari 1974 (los/laadplaats), het contractvervoer bleef tot 1998.


Opbraak:

Dokkum - Anjum:
Onbekend. Vermoedelijk in 1943.

Hantum - Dokkum:
Voorjaar 1974.

Holwerd - Hantum:
onbekend, vermoedelijk tussen september 1978 en juli 1979. Mogelijk is het gedeelte Ternaard - Hantum eerder opgebroken. In ieder geval lagen er in augustus 1978 nog rails in Ternaard.

Stiens - Holwerd:
Afbraak ergens tussen september 1978 en juli 1979.

Leeuwarden - Stiens:

1999/2000 niet meer berijdbaar door verwijdering rails uit overwegen. Opbraak in 2011 (Vliegveld Leeuwarden - Stiens).

De laatste trein reed op 28 februari 1997. Dit was een Talent-treinstel van Talbot dat voor promotiedoeleinden in Nederland rondreed.

Stiens - Tzummarum - Harlingen

Lengte: ca. 28 kilometer

Stations en halten, bijzondere plaatsen:

Vrouwbuurtstermolen, Vrouwenparochie, Langhuisterweg, Sint-Annaparochie, Koudeweg-Halte, Sint-Jacobiparochie, Mooie Paal Aansluiting (aansluitpunt met lijn naar Beetgumermolen - kilometer 13.615), Minnertsga, Firdgum, Tzummarum, Oosterbierum, Sexbierum-Pietersbierum, Wijnaldum, Midlum-Herbaijum, Koetille, Harlingen.

Opening:

-Stiens - Tzummarum:
2 december 1902

-Tzummarum - Midlum-Herbaijum:
1 oktober 1903

-Midlum-Herbaijum - Harlingen:
2 mei 1904

Staking reizigersdienst:

Tzummarum - Harlingen: 15 mei 1935

Stiens - Tzummarum:
15 mei 1936

Staking goederendienst:

Midlum-Herbaijum - Harlingen:
11 januari 1938

Tzummarum - Midlum-Herbaijum:
30 november 1942

Minnertsga - Tzummarum:
7 december 1961

Stiens - Minnertsga:
28 mei 1972

Opbraak:

Midlum-Herbaijum - Harlingen:
ca. 1942.

Tzummarum - Midlum-Herbaijum:
7 januari 1943 opbraak voltooid.

Minnertsga - Tzummarum:
1964.

Stiens - Minnertsga:
onbekend, vermoedelijk 1978/1979

Tzummarum - Franeker Halte

Lengte: ca. 7 kilometer

Stations en halten:

Tzummarum, Dongjum, Franeker-Halte

Opening:

1 oktober 1903

Sluiting reizigersdienst:

8 oktober 1933

Sluiting goederendienst:

15 mei 1935

Opbraak:

1936.

Dongjum, tussen Franeker en Tzummarum. Het gebouw - anno 1973- herinnert aan betere tijden. Tot 1933 deed dit station dienst in het reizigersverkeer. Foto: Oege Kleijne.