Terug naar de kaart van Nederland!
Of kies uit de volgende kaarten:
Wilt u reageren?
Klik op de pen!
Meer informatie op deze website over de tramlijnen Denekamp - Oldenzaal - Losser - Glane - Gronau en over Glanerbrug - Losser:
-Het Twentse tingeltrammetje (1)
-Het Twentse tingeltrammetje (2)
-Het Twentse tingeltrammetje (3)
-Belevenissen
rond het laatste restje van een opbraak
(Glanerbrug - Losser)
Externe website over lijnen in de omgeving de bovengenoemde tramlijnen
Een website over restanten van spoor- en tramlijnen in Nederland met onder andere een uitgebreide bijdrage over de reactivering van Enschede - Glanerbrug - Gronau.
Op het spoor van restanten van de lokaalspoorlijn Enschede Noord - Oldenzaal E.O.
Meer weten over de historie van Losser?
De Stichting Historische Kring Losser heeft een informatieve website samengesteld. Met (onder meer) een overzicht van de publicaties van deze actieve stichting. Klik hier.
Denekamp - Oldenzaal - Losser - Gronau
Het Twentse tingeltrammetje (2)
Ook op Duits gebied ontstonden allerlei problemen. De Pruisische autoriteiten
kwamen met strenge eisen. De aanvankelijk geplande route langs de Losserse
straat in Gronau werd afgewezen, waardoor ook een mooie aansluiting nabij
het hoofdstation van de Pruisische spoorwegen in die plaats niet kon doorgaan.
Door Oege Kleijne
Maar de NWSM-directie wijzigde het plan en ging praten met een van de aandeelhouders:
de Spinnerei Deutschland. Deze bezat een eigen spoorlijntje tussen het emplacement
van de Pruisische staatsspoorwegen en de fabriek. En daarop wilde de NWSM
de tramlijn uit Losser laten aansluiten.
De fabriek ging akkoord, op voorwaarde dat zij bij verkoop recht op eerste
koop verkreeg. En dat gebeurde.
Minimumsnelheid: 25 km/h
De Pruisen kwamen nog met extra eisen. Zo mochten de treinen tussen de Nederlands-Duitse
grens en het eindpunt van de lijn niet onderweg stoppen. Er was zelfs een
minimumsnelheid (25 km/h) waarmee de trams moesten rijden (de maximumsnelheid
bedroeg in Pruisen 30 km/h). Daarnaast moest de NWSM zorgen voor voldoende
douanefaciliteiten, inclusief woonruimte voor de beambten. Dit resulteerde
in het relatief grote station Glane.
Een andere voorwaarde voor toestemming van Duitse zijde was het verbod om
goederenwagons door te voeren over de NWSM-lijnen naar en van Gronau. Dit
vormde een flinke teleurstelling, omdat men hier vermoedelijk allerlei hoge
grenstarieven tussen de nationale spoorwegmaatschappijen mee had kunnen omzeilen
en daardoor extra vervoer had kunnen verwerven.
De feesttrein, getrokken door HSM-locomotief Isegrim, op het station Losser
op 18 juli 1903. De lange trein vormt een flinke klus voor het relatief kleine
locomotiefje, dat tussen Oldenzaal en Denekamp niet tegen de 'berg' op kon
komen en de trein in twee delen naar boven moest slepen. Foto: Historische
Kring Losser.
'Höllandische Bahn'
De NWSM koos voor een eigen station dat bijna een kilometer verwijderd was van het hoofdstation in Gronau. Het kreeg de naam 'Holländische Bahn'. Door alle tegenslagen en nieuwe eisen van Duitse zijde kon pas in de zomer van 1902 met de aanleg van de rails begonnen worden.
Opening
Pas op 18 juli 1903 werd de lijn over de gehele lengte feestelijk ingewijd.
De dag daarna ging de dienst van start met vijf treinenparen. Althans op het
Nederlandse deel. De Duitsers gaven nog geen toestemming voor het 1,6 kilometer
lange deel op hun grondgebied. Vermoedelijk voldeden de locomotieven van de
zogeheten dierenserie (alle locs kregen de naam van een dier) niet aan alle
eisen. De Pruisische autoriteiten moeten de hand over het hart hebben gehaald,
want de tweede dag na de opening werden de treinen wel toegelaten.
In het Duitse Gronau begon de feestrit naar Denekamp. Zo te zien zijn de
weergoden de feestgangers weinig gunstig gezind. Foto: Historische Kring Losser.
Als gevolg van de 'knip' in Oldenzaal werd de verbinding in twee delen geëxploiteerd:
Oldenzaal - Gronau en Oldenzaal - Denekamp. Exploitatie door HSM De exploitatie
werd verricht door de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM). Deze
stelde de locs ter beschikking en lokaalspoorwegrijtuigen die ook dienst deden
op de lokaalspoorweg tussen Oldenzaal en Enschede via Lonneker.
De locs voor de NWSM-diensten maakten in Oldenzaal ook gebruik van het daar
aanwezige HSM-depot voor klein onderhoud. Daaruit werd ook de dienst naar
Enschede via Lonneker werd gereden.
Station Losser met een 'standaard-tram' (loc uit de dierenserie en twee
rijtuigen), zoals ze vele jaren dag-in dag-uit te zien waren. De man op de
voorgrond is de uitgever van de fraaie prentbriefkaarten, maar het zetduiveltje
'scheldt' hem uit voor A. Douster, terwijl de man (en zijn uitgeverij) A.
Donker heet. Foto: Historische Kring Losser.
Het vervoer ontwikkelde zich gunstig. Vooral het arbeidersvervoer naar Gronau
kwam goed op gang. Toch verliepen de eerste jaren niet geheel zonder pech,
veroorzaakt door de NWSM zelf!
Bij de aanleg van de lijn had de maatschappij veel tweedehands materiaal gebruikt.
Ook op het gebruik van zand voor de stabiliteit van de rails en dwarsliggers
was bezuinigd. Het gevolg was dat ontsporingen aan de orde van de dag waren.
Uit overleveringen is bekend, dat reizigers zich hieraan enorm stoorden en
sommigen zelfs maar weer te voet hun reis voortzetten of in het geheel niet
meer van de tram gebruik maakten. Ook stonden de telegraafmasten zo dicht
tegen de rails aan, dat mensen die uit de ramen hingen, zich soms met armbreuken
onder medische behandeling moesten stellen.
Het stationsgebouw met dierenserie-locomotief in de jaren twintig. De trein
is net aangekomen uit Duitsland. Foto: Historische Kring Losser.
Na enkele jaren waren deze 'kinderziekten' hersteld en waren vooral de dwarsliggers in de bogen vervangen door betere exemplaren die ook in een stevig grind- of zandbed werden gelegd. Het 'tingeltrammetje', zoals het in de streek genoemd zou zijn, deed het goed. Veel arbeiders en zelfs de eerste dagjesmensen maakten van de verbinding gebruik en het goederenvervoer ontwikkelde zich redelijk. Meestal werden de wagons met de reizigerstrams meegegeven.
Geschiedenis in vogelvlucht
Oldenzaal - Denekamp
(zie voor de lijn Oldenzaal - Gronau en de verbindingsboog bij Oldenzaal deel 1)
Lengte:
circa 10 kilometer
Eigendom:
Nederlandsch-Westfaalsche Stoomtram-Maatschappij (NWSM) tot
1 januari 1936, daarna in het bezit van de Staat der Nederlanden;
per 1 januari 1938 Nederlandsche
Spoorwegen.
Exploitatie:
Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij
(HSM); na 1 januari 1938: Nederlandsche Spoorwegen
Opening (feestelijk):
18 juli 1903
Eerste dag van exploitatie:
19 juli 1903
Staking personendienst:
15 mei 1936
Staking goederendienst:
Oldenzaal - Denekamp:
23 juli 1942
Heropening goederendienst:
Oldenzaal - Oldenzaal-Bentheimerstraat:
6 augustus 1942
Definitieve sluiting reststuk naar Bentheimerstraat:
15 juli 1957
Opbraak:
Oldenzaal-Bentheimerstraat - Denekamp:
23 juli 1942
Oldenzaal - Oldenzaal-Bentheimerstraat:
15 juli 1957
Stations en halten:
-Oldenzaal (voorplein)
-Oldenzaal Stad (halte)
-Rossum (halte)
-Volthe (halte)
-Beuningen (halte)
-Dinkeloord (halte)
-Denekamp (station) Stationsgebouw bestaat nog
Lokaalspoor- en tramwegen
Tot 1878 moesten alle spoorwegen en het materieel daarop in Nederland aan dezelfde eisen voldoen. Elke stukje baanvak bezat eigen seinen en bewaking. Daarna maakte de wetgever het mogelijk een goedkopere variant aan te leggen: de lokaalspoorweg.
Minder strenge eisen
Vooral de eisen aan de beveiliging en de beremming van het materieel waren
minder streng, maar de maximumsnelheid was daardoor ook lager.
Eenvoudige spoorwegen
Na 1880 kwam de wettelijke mogelijkheid tot het aanleggen van een tramweg:
een spoorweg nagenoeg zonder eisen van beveiliging, maar met een lage maximumsnelheid
en ook beperkende regels waar het ging om de zwaarte van de treinen (trams).
In de praktijk gebruikten de maatschappijen de hoofdspoorwegen voor de hoofdstromen
van het vervoer. Waren de verwachtingen minder hoog gespannen (of had men
er minder geld voor over), dan kwam er een lokaalspoorweg. Voor dunbevolkte
streken met weinig vervoersaanbod kon worden volstaan met een tram, bedoeld
om naast of in de rand van wegen aan te leggen.
Strikt genomen is het verschil tussen tram en trein dus een kwestie van wetgeving.
Speciaal materieel
Dat er speciaal materieel voor hoofd-, lokaal- en tramwegen is ontworpen,
vormt de reden dat de meeste mensen bij een tram zich iets anders voorstellen
dat een juridische indeling van een baanvak.
Overigens kan en kon trammaterieel - als het spoor dezelfde breedte bezat
en de wielbanden daarvoor geschikt waren - gewoon op spoorlijnen dienst doen.
Zo reed er op bijvoorbeeld Oldenzaal - Gronau lokaalmaterieel, terwijl de
lijn als tramweg was aangemerkt in de concessie.
Toen de verbindingsbaan bij Oldenzaal gereed kwam, reed het lokaalspoormaterieel
(vanuit Losser gezien) eerst over de tramweg in de richting van Oldenzaal
en ging dan via de verbindingsbaan verder over het lokaalspoor naar Enschede.
Restanten van het NWSM-net Oldenzaal - Denekamp
