Terug naar de kaart van Nederland!
Of kies uit de volgende kaarten:
Wilt u reageren?
Klik dan op de pen!
Meer informatie op deze website over de tramlijnen Denekamp - Oldenzaal - Losser - Glane - Gronau en over Glanerbrug - Losser:
-Het Twentse tingeltrammetje (1)
-Het Twentse tingeltrammetje (2)
-Het Twentse tingeltrammetje (3)
-Belevenissen
rond het laatste restje van een opbraak
(Glanerbrug - Losser)
Externe website over lijnen in de omgeving de bovengenoemde tramlijnen
Een website over restanten van spoor- en tramlijnen in Nederland met onder andere een uitgebreide bijdrage over de reactivering van Enschede - Glanerbrug - Gronau.
Op het spoor van restanten van de lokaalspoorlijn Enschede Noord
- Oldenzaal E.O.
Meer weten over de historie van Losser?
De Stichting Historische Kring Losser heeft een informatieve website samengesteld. Met (onder meer) een overzicht van de publicaties van deze actieve stichting. Klik hier.
Bronvermelding:
-Bahn Regionaal, 1986: Vergessene Kleinbahn Gronau - Losser - Oldenzaal,
Eckhard, Bohn. Artikelenserie.
-NWSM-archief in het Utrechts Archief (onder meer aanwezige jaarverslagen en oprichtingsakte)
-Trammend door Twente, Guus Ferrée (boek).
-Op de Rails: Nederlandsch-Westfaalsche Stoomtram Maatschappij, door Evert Heusinkveld.
-Het spoorwegbedrijf in oorlogstijd, ing. C. Huurman (boek).
-Op en om een kleine stationnetje... / De geschiedenis van 'het spoor' in een Twents dorp, door G.W.Th. van Slageren (boek).
Met bijzondere dank aan:
Georg van Slageren, auteur van 'Op en om een klein stationnetje...', het boek over de geschiedenis van de NWSM en het spoor in Losser, voor het ter beschikking stellen van documenten en foto's en raadgevingen, maar ook het tijdig ter beschikking stellen van het manuscript van het boek.
Kees van de Meene, voor adviezen en de vele foto's die hij ter beschikking heeft gesteld.
Roelof Hamoen, voor het eindredactionele werk en de hulp bij speurwerk in het Utrechts Archief.
Denekamp - Oldenzaal - Losser - Gronau
Het Twentse tingeltrammetje (3)
De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) gooide roet in het eten. De grens werd
gesloten en het verkeer op het Duitse deel gestaakt. De dienstregeling werd
tot Losser gereden en tot vier tramparen beperkt. In 1915 kwam het verkeer
tot Glane-grens weer aarzelend op gang met twee tramparen. Maar voor spoorwegverkeer
bleef de grens tot 1918 hermetisch gesloten.
Door Oege Kleijne
De arbeiders uit Losser en omgeving raakten hierdoor werkloos en zochten hun
heil elders, onder andere in fabrieken in Enschede. Voor hen reden er directe
trams tussen Losser en Enschede. Deze moesten eerst naar Oldenzaal, daar 'kopmaken'
en pas daarna ging het naar Enschede.
Verbindingsbaan
Om rechtstreeks van Losser naar Enschede te kunnen rijden, legde de NWSM een
verbindingsbaan aan tussen de lijn Losser - Oldenzaal en Enschede - Oldenzaal.
Deze lijn werd op 25 februari 1918 in gebruik genomen. De dienstregeling vermeldde
precies één trein heen ('s morgens) en een trein terug ('s avonds). Saillant
detail: van Losser tot en met de verbindingsbaan had het materieel de status
'tram' en daarna ging het verder als 'lokaaltrein'.
Zo liep de tramlijn door het dorp Losser in (vermoedelijk) de jaren twintig.
Foto: Historische Kring Losser.
Vijfhonderd arbeiders
Pas in april 1919 werd de verbinding met Gronau weer heropend. Daarna kwamen
de meest succesvolle jaren voor de NWSM. Zo'n vijfhonderd arbeiders maakten
dagelijks gebruik van de trams en ook het gewone reizigersverkeer bracht de
nodige guldens en marken in het laatje. Daarbij deed de lijn het naar Denekamp,
qua reizigersvervoer, nog beter dan die naar Gronau.
Bus en fiets
Toen kwam de bus. Deze roomde het vervoer af van de tram. Ook de opkomst van
de fiets betekende een forse teruggang in het aantal reizigers. Vooral de
lijn naar Gronau kreeg hiervan te lijden. De malaise in de textielindustrie
in de tweede helft van de jaren twintig en de economische crisis in de jaren
dertig versnelden de afname van het aantal reizigers. Het arbeidersvervoer
nam zelfs zo af dat de arbeiderstreinen over de verbindingsbaan bij Oldenzaal
- al tien jaar na de opening - op 7 oktober 1928 werden geschrapt uit de dienstregeling.
De lijn bleef formeel nog open tot 10 december 1929 en werd in 1930 opgebroken.
Een prentbriefkaart van de halte Essenhuis in Losser. De uitvoering was
eenvoudig - slechts een laag perron - wie er aan kwam en naar het gebouw keek,
wist meteen waar hij was. De fotograaf moet opzien gebaard hebben met zijn
camera, gezien de fietsers die stilhielden en met verbazing de handelingen
van de fotograaf gadesloegen. Foto: Historische Kring Losser.
Alleen het goederenvervoer deed het goed, zo goed dat er in 1928 een aparte
goederentram van Oldenzaal naar Gronau werd ingelegd.
De lijn naar Denekamp behield wel een redelijk reizigersvervoer.
Crisis
De economische crisis die in de jaren dertig de streek in alle hevigheid trof,
zorgde voor een drastische teruggang van het personen- en het goederenvervoer.
De HSM die de exploitatie verzorgde en een groot deel van het bedrijfsrisico
droeg, moest flink geld toeleggen op de tramdiensten. Dit leidde uiteindelijk
tot de naasting van de NWSM-lijnen door de Nederlandse staat.
Bij naasting werd de NWSM onteigend en ook het exploitatiecontract met de
HSM ontbonden.
In 1935 was de naasting een feit, maar er moest nog wel onderhandeld worden
over het naastingsbedrag dat de Nederlandse staat moest betalen. Desondanks
was de teerling geworpen.
De textielfabriek van Van Heek in Losser in de jaren twintig. De fabriek
is nog in aanbouw en krijgt bouwmateriaal per spoor aangevoerd. Dat gebeurt
met een locomotief van de serie 7700. De fabriek bezat een eigen spooraansluiting
en zou voor de geschiedenis van de lijn van grote betekenis blijken. Foto:
Historische Kring Losser.
Sluiting
De lijn Oldenzaal - Gronau werd per 1 januari 1936 gesloten voor het reizigersverkeer.
Bussen namen de diensten over. De drukkere verbinding Oldenzaal - Denekamp
verloor het reizigersverkeer op 15 mei 1936. Het was gedaan met het Twentse
tingeltrammetje.
Duitse verbijstering
Aan Duitse zijde toonden de autoriteiten zich verbijsterd over de opheffing. Zij vernamen dat pas enkele dagen voor de sluiting en legden zich hierbij niet neer. De concessie verplichtte de NWSM namelijk nog jaren door te gaan met de exploitatie. Een flinke boete dreigde, maar uiteindelijk ontspande de situatie zich en werd van oplegging van straf afgezien.
Het statige stationsgebouw van Glane, vlakbij de Nederlands-Duitse grens.
De omvang van het gebouw is het gevolg van de douane-activiteiten die er plaatsvonden.
Toen fotograaf ir. J.J.H. Meulman de lijn bezocht en op de gevoelige plaat
vastlegde (1942), waren de rails hier al enkele jaren verdwenen. Het stationsgebouw
werd overigens in de jaren zestig afgebroken.
Goederenvervoer blijft
Met veel inspanning konden de fabrikanten het goederenvervoer op de beide
tramlijnen behouden. Daartoe moest bijvoorbeeld een gemeente als Losser bijpassen
in de exploitatie. De aan de lijnen gelegen fabrieken zegden onder druk van
de spoorwegen een groter vervoer toe.
Niet de gehele lijn kon openblijven. Per 1 januari 1936 was Glane - Gronau
voor alle verkeer gesloten. De Spinnerei Deutschland maakte van haar recht
gebruik de lijn weer in bezit te nemen en hield zodoende de eigen spooraansluiting.
Wanneer de lijn tussen de Spinnerei en de grens is afgebroken is niet bekend.
Het (voorlopige) einde
Tot 22 mei 1937 werd de lijn nog tussen Losser en Glane met goederentrams
bediend. In 1938 werd de lijn opgebroken, met uitzondering van een stukje
spoor dat nodig was om de textielfabriek van Van Heek te bedienen. De Tweede
Wereldoorlog luidde het einde van de lijn in. De NS moest vijfhonderd kilometer
spoor en dwarsliggers afgeven aan de Duitse bezetter en het bedrijf koos voor
de beide ex-NWSM-lijnen.
Op 23 juli 1942 staakte NS de dienst naar Denekamp en op 3 augustus volgde
de verbinding naar Losser. Bijna direct na de sluiting begon de opbraak. Alleen
een klein stukje van de lijn naar Denekamp, in Oldenzaal zelf, zou nog behouden
blijven. Klik hier voor het vervolg van de
geschiedenis en de restanten van de ex-NWSM-lijnen.
Vlakbij de voormalige steenfabriek in Losser stond ter gelegenheid van
de Laga 2003 een oude 'oersik' opgesteld voor het al even schitterend gerestaureerde
rijtuig C 905. De 'C' geeft aan dat het een derdeklasrijtuig is. Dit en andere
rijtuigen hebben dienst gedaan op de lijnen van de NWSM en zijn speciaal gebouwd
voor het vervoer van arbeiders. Na diverse omzwervingen en zelfs brandstichting
kwam het rijtuig in het bezit van de Museum Buurt Spoorweg in Haaksbergen.
Het in zeer desolate staat verkerende rijtuig werd met veel liefde voor details
en vakmanschap in de oorspronkelijke staat teruggebracht en het diende tot
oktober 2003 als expositieruimte voor een tentoonstelling over de NWSM en
de tram in en om Losser. Het rijtuig is nu te bewonderen bij de MBS in Haaksbergen.
Foto: Oege Kleijne.
Boek over de NWSM en de lijn Denekamp - Oldenzaal - Gronau
Omdat het in 2003 precies een eeuw geleden is dat de tramlijn Denekamp
- Oldenzaal - Gronau feestelijk is geopend, heeft de Historische Kring Losser
een boek over de lijn uitgebracht.
Het werk telt 156 pagina's, gedeeltelijk in kleur, en behandelt de geschiedenis
van de tramlijn en de Nederlandsch-Westfaalsche Stoomtram-Maatschappij (NWSM)
en is geschreven door penningmeester en publicist Georg van Slageren, bijgestaan
door diverse deskundigen uit de wereld van de spoor- en tramwegkenners. Ook
de later aangelegde lijn Glanerbrug - Losser wordt behandeld.
De nadruk in dit werk ligt op de geschiedenis van de tram in en om Losser.
Het boek is te bestellen door € 17,50 + € 2,50 (verzendkosten) over te maken
naar Postbank rekeningnummer 3.121.136 ten name van Historische Kring Losser.
Het boek wordt dan na ontvangst van de betaling zo spoedig mogelijk thuisbezorgd.
Bestelling via de boekhandel is eveneens mogelijk: 'Op en om een klein stationnetje…'
ISBN-nummer: 90-804427-4-7.
In het kader van de Landesgartenschau (Laga) 2003 is bij de voormalige
steenfabriek in Losser fabrieksspoor gelegd. Foto: Oege Kleijne.
Restanten
Oldenzaal - Denekamp
Van de lijn Oldenzaal - Denekamp zijn nog enkele restanten terug te vinden.
Tussen Oldenzaal en Rossum bevindt zich nog een dijklichaam met onderdoorgang.
Net buiten Rossum (richting Beuningen) is nog een ingraving te zien, waar
de tram vroeger doorreed. In Denekamp herinnert het stationsgebouwtje nog
aan een lang vervlogen tijd.
Het oude wachthokje (abri) van de halte Rossum staat enkele honderden meters
van de oorspronkelijke plaats en doet dienst als berging. Foto: Roelof Hamoen.
Oldenzaal - Gronau
In Oldenzaal is niets meer te zien van de tramlijn. Ook in en bij Losser zijn geen goed zichtbare restanten meer aanwezig. Maar wie de grens oversteekt, kan echt gaan spoorzoeken. Ongeveer een vijfhonderd meter na de grens (rechts afslaan op de Losserse straat de Königsstrasse in) is ter hoogte van de in de eerste helft van 2003 afgebroken Spinnerei Deutschland nog rails te zien in de overweg.
Gronau (Höllandische Bahn) is nog een van de twee overgebleven stations
die een tastbare herinnering vormen aan de NWSM. Foto: Roelof Hamoen.
Wie het talud richting Gronau volgt, ontdekt dat er onder het gras en de
bosschages over honderden meters nog rails ligt.
Het spoor houdt net voor het stationsgebouw van de Höllandische Bahn
op, dat er ook nog staat en in gebruik is als woonhuis.
