Spoorzoeken met een rijke oogst in Noord-Friesland

Meer informatie:

Op deze website:

Overzicht alle bijdragen Noord-Friesland

NFLS (3):
Een rit op de piepertrein

Met dank aan:
Roelof Hamoen, Fokko Feenstra, Bart Peters en Wytze Wijbenga.

De Noord-Friese lokaalspoorlijntjes (2)

Spoorzoeken met een rijke oogst

De excursie naar Dokkum en Minnertsga had een onvergetelijke indruk op me gemaakt (zie het voorgaande verhaal). In de NS-bibliotheek in Utrecht zocht ik naar nog meer informatie, raadpleegde jaarverslagen van de Raad van Toezicht en gaandeweg ontstond een steeds completer beeld van de geschiedenis van de Noord-Friese spoorwegen. Er was veel meer geweest dan die beide lijntjes die ik tijdens de excursie had bereden en dat kriebelde.

Door Oege Kleijne

Tegelijkertijd bleek dat de nog resterende lijnen van de NFLS ten dode waren opgeschreven. Het teruglopende goederenvervoer maakte de lijnen onrendabel en sluiting van het overgrote deel hing al begin jaren zeventig in de lucht. Die mededelingen maakte me onrustig. Ik wilde meer zien van de lijntjes dan de excursie had mogelijk gemaakt. Dus trok ik de stoute schoenen aan.

De voormalige locomotiefloods in Stiens die in gebruik was als een centrale werkplaats voor de Noord-Friesche Lokaal-Spoorwegmaatschappij. 19 juni 1985. Foto: Wytze Wijbenga.

Letterlijk spoorzoeken

Vanuit Amersfoort ging het in 1973 per brommer naar het noorden en werden alle restanten van de lijnen gevolgd. Het werd een rijke oogst, want ook daar waar de rails waren opgebroken, prijkten de stationsgebouwen in het fraaie Friese vlakke land. Maar goederentreinen? Die kwam ik in de zomer niet tegen. Het werd letterlijk spoorzoeken. Of beter: sporen zoeken van verdwenen sporen. En die waren er in overvloed.

Brugwachterswoning

Nabij Harlingen was nog duidelijk aan een dijk te zien waar de lijn hier ooit aftakte van de spoorlijn Harlingen - Leeuwarden. Even verderop richting Minnertsga stond zelfs nog een prachtige brugwachterswoning (Koetille). Tot Tzummarum bleken nagenoeg alle stationnetjes er nog te staan. Een enkele keer (Midlum-Herbaijum) in gebruik als restaurant. Soms verbouwd tot aardappelopslag (Sexbierum-Pietersbierum). Maar meestal gewoon in gebruik als woonhuis. Niet zelden midden in het landschap, ver verwijderd van het dichtstbijzijnde dorp.

Samen opstomen

In Tzummarum stond niet alleen een schitterend stationsgebouwtje, maar was duidelijk te zien dat vanaf dat station twee sporen parallel hadden gelopen: één naar Harlingen en één naar Franeker Halte. Zou dat even een mooi gezicht zijn geweest, wanneer de lokaaltjes tegelijkertijd opstoomden. De ene naar Harlingen en de andere naar Franeker.
Onderweg naar Franeker was de lijn veel moeilijker te volgen. Maar dat kon niet verhinderen dat ik het stationsgebouwtje van Dongjum toch wist te ontdekken. Dit lijntje was als eerste gesloten in 1933, maar beide stationsgebouwtjes waren nog behouden gebleven.

Via het schouwpad

Na Minnertsga, waar toentertijd de spoorlijn uit Stiens eindigde, kon je met de brommer langs de lijn - op het schouwpad - verder rijden.
Zelfs Mooie Paal bleek nog goed te zien. Hier takte de tramlijn af naar Beetgumermolen, maar deze verbinding was al zeker vijf jaar weg. Mooie Paal Aansluiting, zoals het officieel te boek stond, was niet alleen duidelijk te herkennen door de 'aftakkende' dijk, maar ook door de telefoonkast die er nog stond. Toen die tramlijn nog werd bereden, moest de bemanning van de goederentram zich hier telefonisch melden. Vervolgens werd er toestemming gegeven de NFLS op te rijden of er moest even op een andere trein worden gewacht.

Stiens met locloods

De reis ging verder. Langs de lijn. Stationnetje na stationnetje, uiteindelijk uitkomend in Stiens. Het belangrijkste station van de Noord-Friese stond daar in al zijn glorie. Daarachter herinnerde de locomotiefloods nog aan de tijd dat de gehele exploitatie van hieruit werd verzorgd.

Stiens, 15 mei 1973. Ooit het belangrijkste knooppunt van de NFLS en tot in de jaren twintig het station van waaruit de exploitatie van alle NFLS-lijnen werd verzorgd. Foto: Oege Kleijne.

Het Dokkumer lijntje

Daarna het Dokkumer lijntje op. Opnieuw langs het schouwpad. Net als in Tzummarum liepen hier de spoorlijnen naar Minnertsga en Dokkum een flink eind parallel. De bovenkant van de rails waren richting Dokkum niet geheel donkerbruin, hetgeen zoveel betekent dat er misschien, heel misschien een trein onderweg was. Dat bleek een misvatting. Geen trein, zelfs geen wagon stond er op de vele los- en laadplaatsen. Het aantal stationnetjes dat het decor vormde voor deze lijn was indrukwekkend. En als je dan nu de foto's bekijkt, dan blijkt dat veel van die gebouwtjes ten prooi zijn gevallen aan de slopershamer.

Grafsteen in het perron?

Neem bijvoorbeeld Ternaard, niet ver van Dokkum. Even snel bekeken, op de gevoelige plaat gezet en dan snel weer door. Pas veel later zou je lezen dat in het perron zelfs een in onbruik geraakte grafsteen lag.
En vele decennia later, bij het maken van bijvoorbeeld deze website, dringt tot je door dat veel foto's die tijdens het ritje met de brommer in 1973 werden gemaakt, inmiddels niet meer mogelijk zijn.
Terug naar toen. Hijum, Marrum-Westernijkerk, Blija, Ferwerd, Ternaard, Dokkum-Aalsum. De oogst mag rijk worden genoemd. Zeker wanneer wordt bedacht dat veel van die gebouwtjes inmiddels tot het verleden behoren.

Langs het oude tracé

Na Dokkum bleek het oude tracé‚ dat als een van de eerste stukjes NFLS werd opgebroken, buitengewoon gemakkelijk te volgen was. Een dijkverhoging markeerde (en doet dat nu grotendeels nog steeds) de plaats waarover eens de treinen door het land hadden geboemeld. Je hoefde het oude tracé maar te volgen en de stationnetjes doken op alsof ze uit het niets tevoorschijn kwamen. In Metslawier ontwaarde ik een stationsgebouwtje in een totaal andere bouwstijl dan het standaardtype dat ik daar verwachtte. Enkele kilometers verderop, tussen de gehuchten Morra en Lioessens, stond weer een aardig stationnetje, maar nu wel in de standaarduitvoering. Het eindpunt Anjum bleek in dezelfde bouwstijl te zijn uitgevoerd als Metslawier. Anjum bezat en bezit nog de locomotiefloods.

Station op de verkeerde plaats

Over zowel Metslawier als Anjum valt heel wat te verhalen. Het laatste stuk van de lijn - van Metslawier naar Anjum - werd na veel touwtrekken aangelegd. Het ging, zoals bijna altijd in Nederland, om de centjes. Aanvankelijk was men er van uitgegaan dat de spoorlijn vanuit Hantum via Metslawier naar Kollum, Buitenpost, Surhuisterveen en Drachten zou worden aangelegd. Vooruitlopend op de bouw had men in Metslawier al een stationsgebouw neergezet. Maar het plan bleek te hoog gegrepen. Toen eenmaal de bestekken voor de definitieve lijn naar Metslawier klaar waren, bleek het plan voor de lijn naar Drachten niet haalbaar en stond het stationsgebouw op een verkeerde plaats. Dus werd Metslawier-2 gebouwd (en dat staat er dus nu nog). Duidelijk is, zo stelt NFLS-kenner Wytze Wijbenga, dat Metslawier-1 is gesloopt. Wanneer dat is gebeurd, staat niet vast.

Anjum en de straaljagers

Het stationsgebouw van Anjum, in gebruik als pension, zou veel later, eind jaren negentig, in het nieuws komen. De pensionhoudster, eigenares van het stationsgebouwtje, werd verdacht van (en later ook veroordeeld voor) het plegen van moorden. De beide lijken had ze in de tuin van het pension begraven. Toen de televisiebeelden van straaljagers die over het pension vlogen (op zoek naar lijken in de tuin) werden uitgezonden, zat ik ineens recht op mijn stoel. "Verrek, dat is het oude stationsgebouw", riep ik uit, terwijl het werkelijk nieuws en het macabere verhaal me bijna ontgingen. Onwillekeurig moest ik weer terugdenken aan die brommerrit onder een strak blauwe hemel in dat vlakke Noord-Friesland waar de desolate stationnetjes vaak ver weg lagen van de dorpen en de weldadige, serene rust altijd leek te overheersen.

Lees verder in deel 3.

De oogst in foto's.

Alle zwart-wit foto's zijn op 15 mei 1973 genomen, tenzij daar anders vermeld. Foto's: Oege Kleijne.

Brugwachterswoning Koetille (bij Harlingen).

Midlum-Herbaijum, toen in gebruik als restaurant.

Wijnaldum, zoals zoveel vroegere haltes of stationsgebouwtjes in gebruik als woonhuis.

Sexbierum-
Pietersbierum.

Dongjum aan de lijn van Tzummarum naar Franeker.

Het eindpunt van de lijn uit Tzummarum: Franeker Halte.

Tzummarum, ooit belangrijk knooppunt bij de NFLS.

Sint- Annaparochie. Door de aanduiding Parochie is te zien dat we ons in Het Bildt bevinden.

Vrouwenparochie, in 2000 door brand verwoest en afgebroken.

Vrouwbuurtstermolen, een lange naam voor een buurtschap.

We zijn Stiens gepasseerd en gaan richting Dokkum. Foto boven: het vervallen stationsgebouw van Ferwerd, dat in september 1974 werd afgebroken.

Ternaard. Naar verluidt zou hier nog een grafsteen liggen in het voormalige perron.

Weer Ternaard, nu zonder spoor op 4 oktober 1986. Foto: Wytze Wijbenga.

Het eindpunt van de lijn in 1973: Dokkum-Aalsum. Dit gebouw viel in april 1974 onder de slopershamer.

Metslawier-2, nog in bijna oorspronkelijke staat.

Precies tussen de pittoreske dorpjes Morra en Lioessens ligt het gelijknamige station.

Eindpunt Anjum. Ook de oude lokloods is daar nog aanwezig, maar in gebruik als woonhuis. 10 mei 1991.