Meer Duitsland en Nebenbahnen:


Klik op de kaart om andere lijnen te bekijken of kies voor:

Nebenbahnen
(achtergrond en geschiedenis)

Zie ook de rubriek Momentopnamen:

-de introductie
-het overzicht (onder andere ook het Hofheimerle




Toeristische externe links:




Hassfurt

Hofheim en omgeving

Een bezoek aan de restanten van de lijn valt goed te combineren met diverse toeristische attracties. Het gebied van de Hassberge herbergt tal van kastelen, prachtige steden (vooral Bamberg) en schitterend natuurschoon, in het bijzonder in de verschillende natuurparken. Een bijkomend voordeel is dat het gebied nog helemaal niet ontdekt is door massa's toeristen. Wie zich wil oriënteren, kan het best beginnen op

Met dank aan:

(informatie over de opbraak en de aanwezige restanten)

-Holger Koetting -Wolfgang Schürmann

Eindredactie:
Roelof Hamoen.

Railbus 796.768-7 te Hassfurt op 25 mei 1992. Foto: Oege Kleijne.

Hassfurt - Hofheim (Unterfranken)

Het 'Hofheimerle'

Sommige Nebenbahnen maken een onuitwisbare indruk. Hassfurt - Hofheim - of in de volksmond het Hofheimerle (het Hofheimertje) - is een van die lijntjes. Kleine stationnetjes, haltes in the middle of nowhere en railbussen. Helaas behoort de lijn inmiddels tot het verleden. Voor wie de verbinding niet heeft mogen meemaken, volgt op deze pagina een korte geschiedschrijving met enkele foto's. Het is te hopen, dat deze plaatjes de sfeer weerspiegelen van deze lijn, die zich moeilijk in woorden laat vangen.

Door Oege Kleijne

Het Hofheimerle staat symbool voor veel lokale spoorwegen die het niet hebben overleefd. De sluiting van veel van die lijntjes is het gevolg van een beleid van de Duitse spoorwegen in de jaren zeventig en tachtig dat geen enkele creativiteit bevat. Wanneer een lokale verbinding even wat minder presteert, vermindert de Deutsche Bundesbahn het aantal treinen. Het gevolg: nog minder reizigers en uiteindelijk: sluiting. Het in die jaren door Duitsers gebezigde gezegde Still, Stiller, Stillgelegt weerspiegelde dit beleid, dat vele jaren daarna door privatisering zou worden gelogenstraft. Want door modern materieel, een hogere baanvaksnelheid en een grotere frequentie komen de reizigers daadwerkelijk terug.

Pendelen tussen Hassfurt en Hofheim

Begin jaren negentig pendelt er zo eens in de twee uur een solo railbus tussen Hassfurt en Hofheim. In de spits rijden de treinen versterkt, tot soms vier railbussen. Vooral schooljeugd bevolkt deze Bimmelbahn en voor de rest zijn het de pendelaars die, vaak voorzien van de obligate leren tas met broodtrommel en thermosfles, de trein gebruiken om naar en van het werk te komen. Op het eerste gezicht kan deze beschrijving op elke doorsnee-Nebenbahn slaan, maar toch heeft deze lijn een bijzondere indruk achtergelaten.



De halte Rügheim met een goederenwagen en railbus 798.553-4 op 23 juli 1982. De railbus rijdt langs het perron of wat daarvoor moet doorgaan. Voor de rest ligt de halte ver van het dorpje. Foto: Oege Kleijne.

Recht omhoog

De lijn zelf valt op door de korte, maar stevig stijgende stukken spoor. Alsof het soms recht omhoog gaat. En niet zelden geven de railbus-machinisten wat extra gas om de hellingen iets gemakkelijker op te komen. Voor de rest slingert de lijn, vooral bij het eindpunt, door het fraaie heuvellandschap met hier en daar stukken met telegraafpalen. Althans begin jaren negentig.

Geschiedenis

En de geschiedenis? Ook die kan model staan voor veel Nebenbahnen, zeker in Beieren. Maar met één groot verschil (maar daarover komen we nog te spreken). Het begon in 1892 toen de lijn feestelijk werd geopend. Het spoortje moest meer welvaart brengen en de kleine dorpjes in Unterfranken aansluiten op de ‘grote lijnen', de verbindingen met de grote wereld. Welnu, dat gebeurde ook. Kleine lokaalbahnlocomotiefjes en rijtuigjes pendelden tussen de pittoreske plaatsjes. Ook het goederenvervoer, vooral landbouwproducten, kwam op gang. In de loop der jaren maakten de stoomlocjes plaats voor modernere soortgenoten en eind jaren vijftig kwamen de Nebenbahnretter, de railbussen, die het gehele reizigersverkeer overnamen.


Het pittoreske stationnetje van Hofheim met railbussen die klaar staan voor vertrek richting Hassfurt op 25 mei 1992, ruwweg tien jaar later dan de eerste foto hierboven. Vanaf eind jaren tachtig reden hier railbussen van het type 796, aangepast voor eenmansbediening. Foto: Oege Kleijne.

Stoomlocomotief

De stoomlocomotief verzorgde toen nog het goederenverkeer, maar ook dat zou niet lang meer duren. Eind mei 1963 kwamen gloednieuwe diesellocomotieven van het type V 100 op de lijn voor de goederentreinen te staan. Al in de jaren zestig ontstonden geruchten over een ophanden zijnde sluiting van de lijn. Zoals op zovele Beierse Nebenbahnen daalde het aantal reizigers. En ook de goederentreinen werden steeds korter. De exploitatie was verliesgevend. Natuurlijk stond ook deze lijn op wat de Duitsers de ‘Abschussliste' noemen. De plaatselijke politiek wist de sluiting echter te verhinderen. Ook daarmee wijkt de historie van deze lijn niet af van zovele Nebenbahnen.

Wochenendruhe

In 1974 deed de zogeheten weekendrust (Wochenendruhe) zijn intrede. In tegenstelling tot andere lijnen werden niet alle treinen in het weekeinde vervangen door busdiensten; een enkele rit naar Königsberg op zaterdag en een slag naar Hofheim op zondag bleven in het spoorboekje staan. In 1975 schrapte de DB ook de resterende rit naar Hofheim op zondagen. Maar in 1977 keerde de zondagse dienst terug in het spoorboekje. Enkele maanden later werd vervolgens de zaterdagse slag naar Königsberg geschrapt. Het duurde echter niet lang voordat de weekendrust geheel 'in ere' werd hersteld.

'Verbeteringen'

Medio jaren tachtig onderzochten de DB en de ‘Freistaat' Beieren de mogelijkheden om de dienst op de lijn te verbeteren. Die 'verbeteringen' kwamen in de vorm van railbussen waarop geen conducteur meer meereed. En op enkele tussenstations werden de perrons voorzien van nieuwe randen. Eind jaren tachtig zette het college van burgemeester en wethouders van Hassfurt de sluiting van de lijn naar Hofheim op de politieke agenda. De reden daarvan was de toentertijd geplande aanleg van een ‘Umgehungsstrasse' die de lijn zou kruisen ter hoogte van het gymnasium. Omdat een gelijkvloerse kruising door nieuwe wetgeving niet meer was toegestaan, moest er een onderdoorgang komen en juist die bleek te duur. Bovendien was de Freistaat niet genegen hiervoor in de buidel te tasten.

Königsberg, 25 mei 1992, maar dan in Unterfranken en halverwege Hassfurt en Hofheim met railbus. Slechts één reizigster is hier ingestapt. Foto: Oege Kleijne.

Protesten van reizigers en gemeenten die aan de lijn naar Hofheim liggen, betekenden vooralsnog uitstel van executie. Bij het honderdjarig bestaan werd zelfs bekendgemaakt dat het aantal reizigers de laatste jaren weer was toegenomen. Een enorme opsteker voor ieder die de lijn een warm hart toedroeg.
Tot dat moment kon de geschiedenis van deze lijn model staan voor vele lijnen in Beieren, of beter in West-Duitsland, waar bevolking en reizigers en soms ook politici gezamenlijk de opheffing van een spoorlijn wisten te verijdelen.

Verschil

Maar het grote verschil met de historie van al die Nebenbaantjes ontstond al kort na dat jubileum. De buizenfabriek in Königsberg, de grootste goederenverlader op deze spoorlijn, wilde met de Duitse spoorwegen overleggen over een mogelijkheid van overpad, omdat aan beide zijde van de spoorlijn inmiddels fabrieksgebouwen van dezelfde firma stonden. Het liefst zag men dat de lijn werd omgelegd, zodat beide terreinen aaneengesloten konden worden.

Woede

De DB reageerde afwijzend. Over een direct overpad noch over een omlegging viel te praten. Naar verluidt zou de eigenaar van de fabriek in woede zijn ontstoken. Met onmiddellijke ingang werden alle contracten voor het goederenvervoer per spoor door deze firma opgezegd. Vervolgens zou de eigenaar van deze fabriek zijn politieke vrienden hebben bewogen elke steun aan de spoorlijn te staken.
Ongeveer tegelijkertijd besloot de gemeente Hassfurt tot de aanleg van de al eerder geplande Umgehungsstrasse. Een eventuele sluiting van de spoorlijn naar Hofheim kwam toen extra goed uit, omdat een ongelijkvloerse kruising met de lijn dan niet meer nodig zou zijn. De gemeenteraden en colleges van B & W van de langs de lijn gelegen gemeenten staakten plots hun acties voor behoud van het Hofheimerle. Men kon voortaan wel zonder het spoortje dat ‘alleen maar in de weg lag'. Daarmee werd feitelijk het lot van de lijn bezegeld. Op 28 juli 1995 reed de laatste trein. Alleen het kleine spoorwegmuseum in het stationsgebouw van Hofheim houdt de herinnering aan het aardige lokaallijntje in Unterfranken levend. Op grote delen van de lijn ligt nu een fietspad.

Afscheid van dit sfeervolle lokaallijntje en het vriendelijke treinpersoneel. Railbus 798.553-4 vertrekt naar Hassfurt te Rügheim op 23 juli 1982. Foto: Oege Kleijne.

Hassfurt - Hofheim in vogelvlucht

Type spoorlijn:
Nebenbahn (lokaalspoor)

Lengte:
16 km

Opening:
15.03.1892

Sluiting (reizigersverkeer): 28.07.1995

Sluiting (goederenverkeer): 28.07.1995

Opbraak: 1998

Stations/halten:
Hassfurt, Hassfurt-Gymnasium, Königsberg (Bayern), Junkersdorf (bij Königsberg), Rügheim en Hofheim (Unterfranken).

Stationsgebouwen:
Hofheim, Königsberg.

Een boekje open over Hassfurt - Hofheim

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de lijn is er een geschiedschrijving in boekvorm verschenen over Hassfurt - Hofheim dat tot ver in de jaren negentig te verkrijgen was in het stationsgebouw van Hofheim. Bij het verschijnen van deze website (februari 2002) was niet duidelijk of het boekje nog verkrijgbaar is en tegen welke prijs. Hassfurt - Hofheim is geschreven door Wolfgang Bleiweis (die veel boeken over lijnen in deze streek op zijn naam heeft staan) en Emil Lehmann, de vroegere stationschef van Hofheim. ISBN 3-928786-03-2


(afbeelding niet clickable).

Het spoorwegmuseum in Hofheim

In het stationsgebouw van Hofheim bevindt zich een alleraardigst museum dat geheel aan de spoorwegen en aan de lijn Hassfurt - Hofheim is gewijd. Initiatiefnemer en bezitter was Emil Lehmann, de vroegere stationschef van Hofheim. Voor wie in de buurt is een echte aanrader. Vooral het geheel in stijl de jaren vijftig behouden kantoor van de stationschef is een aanrader. Nadere informatie: klik hier.

Het spoorwegmuseum van de vroegere stationschef van Hofheim, Emil Lehmann, was al begin jaren tachtig van de nodige attributen voorzien, maar zou in de loop der jaren ook allerlei materieel in eigendom krijgen. Foto: Oege Kleijne.

De geschiedenis van de lijn op een wandbord. Onderaan staat fijntjes dat de lijn zich in het Zonenrandgebiet bevindt. Dit is het gebied dat dicht bij de vroegere grens met de DDR lag. Ingewijden zien hierin een stil protest, omdat veel lokaallijnen in die grensregio's werden gesloten. Dit was meestal het gevolg van de achterblijvende economische ontwikkeling in dergelijke gebieden. Foto: Oege Kleijne.

Rügheim (zie ook de tweede foto, middelste kolom) anno 1982. Dit is de gehele outillage: een haltebord, een bord (DB Anlage) om aan te duiden dat het hier om DB-terrein gaat, een kist met zand voor de gladheidsbestrijding. Plus een verhoging die niet echt als perron te herkennen is. In de verre omtrek geen dorp of huis te zien. Een dergelijke halte was in Duitsland in die jaren geen zeldzaamheid. Wel idyllisch, maar voor de dagelijkse reiziger bepaald geen comfortabele ontvangst door de Duitse spoorwegen. Foto: Oege Kleijne.

Opnieuw Rügheim, maar dan zo'n tien jaar later. De povere outillage heeft plaatsgemaakt voor een echt perron, maar van enige schuilgelegenheid is nog steeds geen sprake. Foto: Oege Kleijne.

Junkersdorf met vernieuwd perron en wachtruimte voor de reizigers. De machinist wacht rustig tot de fotograaf deze situatie heeft geportretteerd. De man had zich verbaasd over het feit dat de dreigende sluiting van de lijn zelfs Nederlanders trokken die de lijn en zijn railbus wilden vereeuwigen. Foto: Oege Kleijne.

Een doorkijkje met uitzicht op de baan in de railbus op 4 augustus 1994. Vooral scholieren en pendelaars bevolkten toen de railbussen. Foto: Roelof Hamoen.